Ieder leger maakt gebruik van misleiding, misinformatie, camouflage en andere trucs om de tegenstander op het verkeerde been te zetten. Toch was er in de Tweede Wereldoorlog een groot verschil in het gebruik van misleiding bij de verschillende legers. Op deze pagina worden de misleidings-taktieken van de Duitsers, Engelsen, Amerikanen en Russen nader toegelicht.

Engeland
Er is geen land dat op een grotere manier gebruik heeft gemaakt van grootschalige misleidingsoperaties als Engeland. Vanaf 1940 heeft het misleiden van de Duitsers in iedere grote militaire operatie een belangrijke rol gespeeld in de strategie van de Engelsen.

Van de Slag bij El Alamein via de landingen in Sicilie tot aan D-Day: de Engelsen maakten er een sport van om op de meest listige manieren de Duitsers te bedotten.

Een aangespoeld lijk in Spanje, radio-uitzendingen van een spookleger in zuid-oost Engeland, het graven van een waterleiding door de woestijn en allerlei andere inventieve manieren werden door de Engelsen ingezet om de oorlog te winnen.
Er zijn verschillende redenen te geven waarom het misleiden van de Duitsers bij de Engelsen zo'n grote rol speelde.

De belangrijkste reden is dat de Engelsen aan het begin van de oorlog niet waren opgewassen tegen de Duitsers. Het was voor de Engelsen van het grootste belang om zich groter voor te doen dan zij waren. Een andere belangrijke reden is dat het Engelse leger mensen in dienst had die de kwaliteit en creativiteit hadden om misleiding toe te passen op een manier die nooit eerder vertoond is. Met name Dudley Clarke en Jasper Maskelyne hebben veel bijgedragen aan de Engelse misleidingsoperaties.

Verder speelt een rol dat de Engelsen al vroeg in de oorlog de Duitse Enigma-code hadden gekraakt. De Engelsen waren hierdoor goed op de hoogte van de dingen die de Duitsers dachten. Bij iedere misleiding die op de Duitsers werd losgelaten, was meteen duidelijk in hoeverre dit van invloed was op de gedachtegang van de Duitsers.

Duitsland
Bij de Duitsers speelde het misleiden van de tegenstander een uiterst kleine en bescheiden rol. Aan het begin van de oorlog werd misleiding slechts sporadisch ingezet als strategisch hulpmiddel om een doel te bereiken. Alleen de sluwe woestijnvos Erwin Rommel gebruikte het misleiden van de Britten op een effectieve manier.

Zo liet hij bij een militaire parade in Tripoli in 1941 zijn tanks een blokje omrijden, om zo weer achteraan in de rij te kunnen aansluiten. Britse geheim agenten zagen op die manier veel meer Duitse tanks dan Rommel in werkelijkheid had. Een andere methode om zijn leger groter voor te doen dan het was, was om tanks en vrachtwagens naast elkaar in plaats van achter elkaar door de woestijn te laten oprukken. Daardoor waaide zoveel stof op dat Rommels Afrikakorps veel groter leek dan het in werkelijkheid was.

Ondanks deze voorbeelden was misleiding niet iets dat de Duitsers op grote schaal bij militaire operaties hebben ingezet. Zeker niet aan het begin van de oorlog. Je zou alleen het Ardennenoffensief in december 1944, dat de geallieerden volledig verraste, kunnen zien als een voorbeeld van een geslaagde misleidingsoperatie. Misleiding is het wapen van de underdog, en het is om die reden dat de Duitsers grootschalige misleiding pas laat in de oorlog inzetten als instrument.

Aan het begin van de oorlog was het Duitse leger superieur. Misleiding was niet nodig. Een andere reden waarom de Duitsers misleiding alleen op kleine schaal gebruikten was dat de legerleiding er niet in geloofde. Orde, discipline en een gedegen training waren voor de Wehrmacht, met haar Pruisische traditie, veel belangrijker hulpmiddelen op het slagveld dan zoiets 'minderwaardigs' als misleiding.

Verenigde Staten
Die gedachtegang gold ook voor de Verenigde Staten. Training en goede wapens werden belangrijker geacht dan het op het verkeerde been zetten van de tegenstander. Zelfs camouflage werd door de Amerikanen in de Tweede Wereldoorlog maar mondjesmaat gebruikt.

Toch zagen de Amerikanen in de loop van de oorlog wel in dat misleiding een rol van betekenis kon spelen. Maar zeker aan het Europese front lieten de Amerikanen het over aan de inventieve Engelsen om op de proppen te komen met een manier om de Duitsers om de tuin te leiden. Zelf hadden de Amerikanen daar niet de mensen en de creativiteit voor. Zelfs Operatie Fortitude South, waarin een Amerikaans spookleger van 150.000 soldaten werd gecreeerd, werd volledig door de Engelsen bedacht en uitgevoerd.

Rusland
Net als Engeland was ook Rusland aan het begin van de oorlog niet opgewassen tegen de superieure Duitse Wehrmacht. En net als bij de Engelsen leidde dit bij de Russen tot een houding van "wie niet sterk is moet slim zijn". Toch was er een groot verschil met de Engelsen.

In Engeland werden (grote) misleidingsoperaties door stafofficieren in Londen bedacht. Bij de Russen was misleiding iets waarvoor commandanten op het slagveld verantwoordelijk waren. Dit leidde tot een benadering waarbij iedere Russische soldaat werd aangemoedigd om slimme manieren te bedenken om de oprukkende Duitsers tegen te houden.

Toen de Duitsers in 1941 overal in Rusland oprukten, pasten de Russen de taktiek van de verschroeide aarde toe. Alles wat de Duitsers van pas zou kunnen komen, zoals huizen en fabrieken, werd vernietigd. Zo af en toe veroverden de Duitsers een groot landhuis dat nog intact was. Deze werden meestal meteen ingepikt door de generaals en hun staf. Wat de Duitsers zich niet realiseerden was dat de Russen hier rekening mee gehouden hadden. Een paar dagen nadat de generale staf haar intrek had genomen in het betreffende huis, ging het dankzij een verstopte tijdbom de lucht in. Verschillende Duitse legerkorpsen zijn op die manier vakkundig door de Russen 'onthoofd'.

Een geliefde misleidingstaktiek van de Russen was het graven van een tankgracht van honderden meters lang en een paar meter breed. De tankgracht werd bedekt met takken en aarde. Iedere nietsvermoedende Duitse tank die over deze valkuil reed, viel omlaag en was uitgeschakeld tot hij er, vaak pas na weken, werd uitgetakeld.

Omdat de Duitse Luftwaffe heer en meester was in de lucht, leerden de Russen zichzelf al snel aan om troepen en materieel alleen 's nachts te verplaatsen. Er werd volledig in het donker gereden, zonder gebruik van koplampen. Om te voorkomen dat een kolonne vrachtwagens op elkaar zou botsen, kreeg iedere Russische truck een lik witte verf op zijn achterbumper, zodat de achterligger hem nog kon zien.

Bij dageraad verstopten de militaire kolonnes zich in het bos, waar de voertuigen verder gecamoufleerd werden. Russische gevechtsvliegtuigen vlogen over deze locatie ter inspectie. Als zij een Russisch voertuig zagen lieten ze een rode buis vallen zodat de bestuurder wist dat hij vanuit de lucht nog zichtbaar was.

Omdat de Luftwaffe vrijwel alle bruggen over Russische rivieren had gebombardeerd, bouwden de Russen noodbruggen van hout. Om vernietiging van deze bruggen te voorkomen, werden deze noodbruggen 20 centimeter onder het wateroppervlak gebouwd. Vanuit de lucht waren de bruggen vervolgens niet te zien.

De lijst met manieren waarop de Russen hun inventiviteit inzetten om de Duitsers te misleiden is eindeloos lang. De Russische maskirovka (camouflage) werd in de hele oorlog als een ware kunstvorm op de meest vernuftige manieren toegepast. Een hele stapel creatieve manieren van maskirovka vind je op deze pagina.